Câu chuyện đằng sau thí nghiệm tâm lý "vô nhân tính" nhất trong lịch sử

Bảng điều khiển gồm 30 nút gạt, mỗi nút sẽ kích hoạt dòng điện có cường độ tăng dần với biên độ là 15 volt, và tối đa là 450 volt. Học sinh và giáo viên không thể nhìn thấy nhau.

"Giáo viên" sau đó sẽ đặt câu hỏi cho "học sinh" và với mỗi câu trả lời sai, người giám sát sẽ ra lệnh gạt một nút. Tất nhiên, dòng điện chỉ là giả, nhưng mỗi khi gạt nút lên, một băng ghi âm tiếng kêu khóc sẽ được kích hoạt, giống như học viên đang bị điện giật thật sự.

Kết quả cho thấy sự thật đáng kinh ngạc: các "giáo viên" trong thí nghiệm liên tục trừng phạt "học viên", dù một số người có tỏ ra lo lắng. Nhưng mỗi khi có người chần chừ, họ lại bị người giám sát thí nghiệm bắt ép phải tiếp tục thực hiện.

Đặc biệt, khi đạt mức 300 volt, các "học viên" được yêu cầu phải đập cửa, van xin dừng thí nghiệm. Nhưng kết quả cuối cùng cho thấy có tới 65% người tham gia thí nghiệm đi đến tận cùng - tức trừng phạt học viên ở mức 450 volt.

Từ đó, ông đưa đến kết luận dưới sức ép của mệnh lệnh của những người có quyền, khi tự cho rằng bản thân không phải chịu trách nhiệm thì con người có thể gây ra những hành động độc ác, gây tổn thương đến người khác dù biết rằng điều này rất bất nhân, tàn bạo và trái với đạo đức.

Những tranh cãi về sự thật đằng sau đó

Kết luận của Milgram là vậy, nhưng thí nghiệm của ông đã gây ra rất nhiều tranh cãi về bản chất thật của thí nghiệm này, đó là sự phi đạo đức và vô nhân tính, khiến người tham gia phải chịu chấn động nặng nề.

Trong khi đó, Milgram phản pháo rằng theo khảo sát của ông, có tới 84% ứng viên cho rằng họ hài lòng vì đã tham gia, trong khi chỉ 1% cho thấy sự hối hận. Điều này chứng tỏ rằng không có chấn động tâm lý nào quá nghiêm trọng ở đây.

Nhưng điều này đồng nghĩa với một nguyên nhân sâu xa hơn, đó là đạo đức của con người. Nhiều ý kiến cho rằng việc hầu hết người tham gia đều thấy hài lòng sau khi làm tổn thương người khác cho thấy bản chất con người có thể xấu xa đến nhường nào.

Tuy nhiên, hơn 50 năm sau đó, một nghiên cứu khác do giáo sư Alex Haslam thuộc ĐH Queensland (Anh) dẫn đầu vào năm 2014 lại đưa ra cách giải thích khác. 

Họ cho rằng, sở dĩ những người này cảm thấy thoải mái không phải do đạo đức của họ quá "suy đồi", mà là do họ cảm thấy tự hào về bản thân.

Cụ thể, giáo sư Haslam cho rằng những người tham gia tin rằng mình không làm gì sai cả. Thay vào đó, chính khả năng thuyết phục của Milgram đã khiến họ cảm thấy mình vừa có một đóng góp to lớn cho khoa học, và vì thế họ hài lòng. 

Lúc này, chúng ta lại phải đặt câu hỏi: Là đúng hay sai việc làm đau người khác để phục vụ cho mục đích tốt? Câu hỏi này hiện vẫn gây tranh cãi rất nhiều.

Nhưng dù với mục đích nào, việc tự hào, vui sướng khi gây tổn thương cho người khác vẫn phản ánh nên một sự thật rằng: "Con người chúng ta ai cũng có mảng tối trong tâm hồn".