Từ scandal Hà Trần – Thu Phương: Việt Nam có diva không?

Thời gian gần đây, dư luận xôn xao bởi bài báo “Hà Trần: Thu Phương không phải diva, chỉ là ngôi sao hát vũ trường”, ngay sau khi Thu Phương tham gia chung một đêm nhạc với 4 nữ ca sĩ được xưng danh diva là Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Hà Trần.

Đêm nhạc của 5 nữ ca sĩ và bài báo trên đã tạo ra nhiều luồng dư luận. Nhiều ý kiến cho rằng Thu Phương xứng đáng là diva thứ 5, nhưng cũng có quan điểm không đồng tình và khẳng định chỉ có 4 diva. Vậy, nhạc Việt thực sự có diva hay không?
 
Diva là gì?

Diva trong tiếng Ý cổ là “nữ thần”. Khi opera và nhạc cổ điển phát triển hưng thịnh trong thế kỉ XX, công chúng đã dùng từ này để chỉ những giọng nữ chính (Prima Donna) thiên tài, có đóng góp lớn với nền nghệ thuật hàn lâm này.

Người đầu tiên được gọi danh diva là huyền thoại Maria Callas, sau khi bà phục hưng thành công nghệ thuật bel canto. Danh xưng này được lấy nguyên gốc từ chính bà, gắn với aria Casta diva (trong vở Norma).

Sau đó, một số giọng nữ chính có tầm ảnh hưởng lớn đến opera như Joan Sutherland, Birgit Nilsson, Montserrat Caballe cũng được vinh danh là diva.

Đến giữa thập niên 80, công chúng bắt đầu đưa diva vào nhạc đại chúng khi trao tặng nó cho Whitney Houston.

Kể từ đó, danh xưng này được tiếp tục vinh danh cho các danh ca như Mariah Carey, Aretha Franklin, Barbra Streisand.

Từ những tên tuổi trên, có thể hiểu đơn giản, diva là một giọng nữ tài năng có cống hiến lớn và ảnh hưởng mạnh mẽ đến lịch sử âm nhạc bằng giọng hát trời phú của mình.

Có nên dễ dãi với diva?

Từ trước đến nay, diva vốn do công chúng trao tặng, không có tổ chức hay cá nhân nào đủ quyền can thiệp.

Chính điều này đã dẫn tới sự dễ dãi khi xưng tụng ca sĩ này, ca sĩ kia là diva. Đa số các quan điểm ngày nay cho rằng, diva ở trong tim khán giả, chỉ cần khán giả coi ca sĩ này là diva thì cô ấy sẽ là diva, ai cũng có diva của mình. Hay, ca sĩ này có giọng hát hay, ca sĩ kia có kĩ thuật tốt, ca sĩ nọ hát cảm xúc, có phong cách, có cống hiến… tất cả họ đều xứng đáng là diva.

Trên thực tế, ca sĩ có giọng hát hay, kĩ thuật tốt, phong cách riêng, cống hiến âm nhạc hiện nay rất nhiều, nhắm mắt cũng có thể tìm ra được vài chục tới vài trăm người. Vì vậy, cần thiết phải có một tiêu chuẩn, mức độ cho những tiêu chí đó để khán giả không hỗn loạn, tạp nham diva theo cảm tính của riêng mình.

Tất nhiên, chẳng ai đủ quyền đặt ra tiêu chuẩn cho một diva. Đơn giản nhất, cứ lấy mẫu gốc của diva là Maria Callas hay Whitney Houston làm tiêu chuẩn để ứng chiếu.
 
Maria Callas là một giọng nữ toàn năng (assoluta), loại giọng cực hiếm trong âm nhạc. Bà có thể hát gần như tất cả các loại vai dành cho giọng nữ mà không thua kém bất cứ giọng nữ chính gốc nào của loại vai đó (tức là đạt tới đỉnh cao ở mọi loại vai bà từng hát), từ nữ cao kịch tính tới nữ cao màu sắc, nữ cao trữ tình, nữ trung kịch tính, nữ trung màu sắc, nữ trung trữ tình, thậm chí là cả nữ trầm. Khả năng ca hát của bà vô cùng rộng lớn.

Bà cũng được các đồng nghiệp và giới chuyên môn ca ngợi là ca sĩ có khả năng cảm nhạc thiên tài, có thể cảm nhận và tạo ra hàng ngàn giai điệu khác nhau.

Về nghệ thuật diễn xuất, Maria Callas đã đạt tới cảnh giới “diễn bằng giọng hát”, tạo ra những cơn bão cảm xúc bằng giọng hát của mình.

Về cống hiến, Maria Callas là người đã khơi nguồn lại nghệ thuật bel canto (cả về kĩ thuật, cảm xúc, giọng hát, vai diễn) – thứ nghệ thuật vốn suy tàn trước thế kỉ XX nhưng lại gần như bá chủ opera hiện đại ngày nay. Bà cũng là người khai sinh loại giọng “nữ cao kịch tính màu sắc” trong opera. Trước bà, gần như tất cả các nữ cao màu sắc đều đi theo hướng nhỏ nhẹ, trữ tình như Nellie Melba, Amelita Galli Curci, Luise Tetrazzini.

Từ âm nhạc, Maria Callas đã trở thành nhân vật quan trọng của lịch sử xã hội. Tài năng và cống hiến của bà có thể trải dài cả một cuốn sách đồ sộ. Bà được vinh danh là “Kinh thánh của opera” – nữ ca sĩ mà không ai là không ngưỡng mộ.

Còn Whitney Houston – diva đại chúng đầu tiên, cũng là một giọng ca quý hiếm, có âm sắc đẹp vô biên, khả năng cảm nhạc thiên bẩm và cống hiến lớn lao.
 

Chất giọng vàng ròng của Whitney được đánh giá là sự pha trộn hiếm có giữa chất kịch tính, bão tố của người da màu và sự trong sáng, mảnh mai, mềm mại của người da trắng. Đó là một chất giọng vừa đẹp như pha lê, lại vừa đa dạng, trải nhiều thể loại.

Về cống hiến, Whitney là người tiên phong cho lối hát cao trào, kịch tính trong nhạc pop hiện đại với những cơn bão cảm xúc, lối hát kĩ thuật đầy ngẫu hứng, mở màn cho xu hướng show off vocal ở các nữ ca sĩ nhạc pop sau này. Không thể kể tên những ca sĩ được khơi nguồn cảm hứng và chịu ảnh hưởng từ Whitney vì con số đó đã lên tới hàng nghìn. Chỉ riêng tại Việt Nam đã có tới hàng trăm ca sĩ, trong đó phần lớn là ca sĩ hàng đầu chịu ảnh hưởng và ngưỡng mộ Whitney.

Cũng như Maria Callas, thật khó để tìm một người đánh giá thấp Whitney vì vị trí của hai người này đã ở ngưỡng tượng đài, khó mà chạm tới.

Từ hai mẫu gốc này, khán giả có thể tự đối chiếu xem ai sẽ xứng đáng là diva nếu so sánh với họ.

Diva ở Việt Nam – có những ai?

Nếu lấy những ca sĩ như Maria Callas, Whitney Houston, Mariah Carey làm chuẩn thì Việt Nam từ trước đến giờ không có diva.

Chính Hồng Nhung khi được hỏi cũng trả lời rằng cô không nghĩ mình là diva. Với cô, diva phải như Whitney Houston hay Madonna mới xứng.

Tuy nhiên, xu hướng hiện nay là mỗi nước có thể tự xưng diva đại diện cho âm nhạc của mình. Tất nhiên, đây chỉ là diva của riêng nước đó, không phải diva mang tầm vóc thế giới. Chẳng hạn, Hàn Quốc có thể gọi SoHyang là diva của nước họ.
 

Một huyền thoại âm nhạc có thể không phải diva nhưng một diva thường phải mang tầm vóc của huyền thoại. Xét theo nghĩa này, Việt Nam có 2 nữ ca sĩ xứng đáng với danh hiệu diva là danh ca Thái Thanh và nghệ sĩ nhân dân Lê Dung. Hai người này đều có giọng hát, kĩ thuật và cống hiến. Quan trọng hơn cả, họ đã ở ngưỡng huyền thoại âm nhạc tại Việt Nam.
 
Nhưng đáng tiếc, 2 nữ ca sĩ này đã kết thúc sự nghiệp từ rất lâu, nên ít người còn nhớ đến họ, và họ cũng không phải miếng mồi béo bở để dư luận lôi vào cuộc đua diva. Hơn nữa, ở thế hệ của họ, việc phong diva là quá xa lạ và không cần thiết. Khán giả của họ cũng thích dùng các danh hiệu như nghệ sĩ nhân dân, danh ca để nói về họ hơn là diva.

Ngọc Lan và Khánh Ly có lẽ cũng đạt tới mức huyền thoại âm nhạc tại Việt Nam, nhưng giọng hát và kĩ thuật không theo hướng diva.
 
Gây tranh cãi nhất vẫn là việc phong tặng diva cho 4 nữ ca sĩ Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Hà Trần.

Trong 4 người trên, Thanh Lam được xem là xứng đáng hơn cả vì tài năng và cống hiến, tầm ảnh hưởng của cô. Nhưng danh xưng diva dành cho Thanh Lam vẫn gây tranh cãi và vấp phải nhiều sự phản đối. Rất nhiều khán giả (đặc biệt khán giả nhạc xưa) cho rằng họ không cảm được Thanh Lam. Rõ ràng, dù tài năng và cống hiến tới đâu mà bị nhiều người phản đối cũng sẽ dẫn tới hoài nghi và không vững chắc.

Có thể Thanh Lam xứng đáng là diva nhưng một bộ phận không nhỏ lại không cho cô là diva. Điều này khác hoàn toàn với Maria Callas, Whitney Houston, vốn là những tên tuổi được mặc định với chữ diva, không ai phản đối hay hoài nghi. Nếu Thái Thanh hay Lê Dung hầu như không ai dám động tới thì Thanh Lam lại thường xuyên bị bới móc. Thật xót xa khi ở tầm vóc diva mà vẫn bị chà đạp như Thanh Lam.

Khác với Thanh Lam, Hà Trần được lòng khán giả nhiều hơn nhờ sự cân bằng, khôn khéo. Đa số mọi người đều thán phục và không phản đối hay ý kiến gì về Hà Trần. Hà Trần có tất cả, từ kĩ thuật tới tư duy, sáng tạo, đổi mới, cống hiến, nhưng thiếu một thứ duy nhất là giọng hát bẩm sinh, cái cốt lõi của một diva. Có lẽ, Hà Trần thích hợp với hình tượng nghệ sĩ tài năng như Madonna, Bjork hơn là diva, và chính cô cũng thích hướng theo hình tượng đó hơn.

Hồng Nhung và Mỹ Linh ít gây tranh cãi vì tính đại chúng, dễ nghe hơn Thanh Lam, Hà Trần, nhưng về chuyên môn lại bằng phẳng hơn, không có nhiều nổi trội.
 
Vì vậy, có thể thấy, danh xưng diva dành cho 4 nữ ca sĩ này vẫn có gì đó thiếu toàn vẹn. Họ chưa thực sự khiến toàn thể khán giả tâm phục khẩu phục mà vẫn gợn lên hoài nghi.

Đa số khán giả nhạc vàng, nhạc xưa vốn tôn thờ lứa ca sĩ như Ngọc Lan, Khánh Ly, Lệ Thu, Thanh Tuyền, Lệ Thu, Bảo Yến, Bạch Yến, Khánh Hà, Như Quỳnh… phản bác rất gay gắt việc gọi 4 nữ ca sĩ trên là diva. Họ sẵn sàng bỏ qua mọi yếu tố về giọng hát, kĩ thuật, tư duy âm nhạc để tôn thờ chuẩn riêng “chạm vào trái tim” họ khi suy nghĩ một cách đơn giản rằng, phải hát như Khánh Ly, Ngọc Lan… mới là diva vì như thế mới là hay, là chuẩn.

Bộ phận khán giả còn lại đồng ý gọi 4 ca sĩ trên là diva. Nhưng kèm theo đó là việc đòi hỏi “diva trẻ”, “diva kế cận”, “diva thứ 5”… như Thu Minh, Thu Phương, Hồ Quỳnh Hương, Mỹ Tâm, Phương Thanh, Nguyên Thảo… Từ đó mà nảy sinh đủ hình thức diva như “diva nhạc dance”, “diva nhạc Trịnh”, “diva bình dân”, “diva nhạc vàng”, “diva ở ẩn”…

Từ diva mẫu gốc như Maria Callas xuống tới diva đại chúng như Whitney Houston, rồi lại xuống tới diva của từng nước đã là sự xa rời giá trị, huống hồ việc loạn diva “thập cẩm” như ở Việt Nam, không khác nào sự bỡn cợt nền âm nhạc thế giới.
 
Như vậy, đại bộ phận khán giả đều không hiểu rõ giá trị của danh xưng diva như những gì Maria Callas, Whitney Houston làm được. Họ vẫn đi theo cảm tính và sở thích của riêng họ. Hiển nhiên điều này dẫn tới tình trạng loạn diva ở Việt Nam, ai cũng có thể là diva. Ngập tràn trên mạng là các clip với tựa đề “diva Bảo Yến”, “diva Lệ Quyên”, “diva Minh Tuyết”, “diva Thu Minh”…

Có lẽ, diva ở Việt Nam đã quá rẻ, tới mức như tôm cá ngoài chợ, nhắm mắt cũng vơ được cả rổ. Chỉ cần là nữ ca sĩ nổi tiếng, đều có thể trở thành diva. Nhìn lại Maria Callas, Joan Sutherland, Whitney Houston, rồi trông vào tất cả những ca sĩ từng được gán danh diva ở Việt Nam, chúng ta không khỏi hổ thẹn vì sự bỡn cợt, loạn ngôn của mình.

Tất nhiên, nhiều người cho rằng diva hay không nằm trong trái tim mỗi người, chỉ cần họ thấy ca sĩ này xứng đáng diva với họ là đủ. Nhưng rất ít người giữ được diva đó trong tim họ mà thường tìm cách thể hiện ra ngoài. Fan Bảo Yến, Ngọc Lan, Khánh Ly… cho rằng đó là diva trong tim họ, nhưng lại luôn tranh luận, hạ thấp 4 ca sĩ trên để khẳng định vị trí diva cho thần tượng mình, gây nên những tranh cãi không hồi kết.
 
Điển hình nhất là scandal Hà Trần – Thu Phương mới đây, nguồn cơn cũng từ việc fan Thu Phương tự cho Thu Phương là diva thứ 5, cùng với sự tung hô của truyền thông, để rồi ấm ức khi thần tượng mình bị phủ nhận diva.

Chính Hà Trần cũng từng chia sẻ: “Tôi nghĩ chúng ta đang trong giai đoạn mà mọi người hơi bị lạm dụng từ này. Như show diễn vừa rồi nếu chỉ để là "5 danh ca nữ" thôi thì sẽ không gây ra nhiều luồng dư luận trái chiều như hôm nay”.

Bởi vậy, để tránh xảy ra tình trạng tranh cãi không đáng có, gây bất đồng giữa các nghệ sĩ như scandal Hà Trần – Thu Phương vừa qua, khán giả và fan hâm mộ nên học cách nhìn nhận đúng đắn giá trị gốc. Tốt nhất, chúng ta hãy thống nhất rằng Việt Nam không có diva.